Een zonnealtaar in Haschendorf

Ook al omdat de omstandigheden waaronder het ooit van de aardbodem verdween, meestal dramatisch zijn, heeft een voorwerp dat na honderden of soms zelfs duizenden jaren opeens tevoorschijn komt, iets ontroerends. Hoewel het zelf aan de vernietiging ontkwam en vakkundig schoongemaakt misschien wel mooier is dan ooit, herinnert het ons aan de verloren wereld waaruit het is voortgekomen, aan de vele, vele generaties die sindsdien even op aarde zijn geweest en aan de vluchtigheid en vergankelijkheid van het menselijk bedrijf.

Dat er al duizenden jaren lang overal langs de Oostzee barnsteen wordt aangetroffen, is de uitkomst van een spectaculair stukje natuurlijke historie.

Het verhaal van het barnsteen begint 45 miljoen jaar geleden, in het tertiair, de tijd dus, dat er op aarde nog geen mensen waren. In die tijd stonden er geweldige dennenbossen in het zuiden van wat nu Zweden is en ten oosten daarvan, in een gebied dat nu voor een deel zee is. De wouden hielden het twintig miljoen jaar vol, voor en aleer ze de strijd met het oprukkende zeewater opgaven. Waar de zee de kans kreeg spoelde ze lagen aarde weg en nam ze ook de hars eruit mee. En zo kwam, nog voor het tertiair om was, veel hars uit deze bossen verpakt in een dikke blauwe kleilaag aan de oostkant van de Oostzee, in de omgeving van Kaliningrad dus, terecht.

Voor de beschrijving van de barnsteenroute heb ik Wenen als uitgangspunt gekozen. Wenen is de stad die in de eerste eeuwen van de jaartelling op de grens lag van het Romeinse Rijk en de wereld van de barbaren en op de plek waar de barnsteenroute de Donau overstak. Wenen ligt bovendien in het gebied, het tegenwoordige Burgenland en het westen van Hongarije, dat in de bronstijd in het verkeer langs de barnsteenroute een buitengewoon belangrijke rol speelde.

Van de oudste tijden af aan gebruikten mensen aanspoelende stukjes barnsteen als materiaal voor de vervaardiging van sieraden en rituele voorwerpen. Zo kwam op Jutland een steentje tevoorschijn met een geboord gaatje, dat als amulet gedragen moet zijn. Het wordt gedateerd in de slotfase van het paleoliticum, tussen 15.000 en 10.000 v.Chr. Even oud is misschien het steentje dat in de buurt van Hamburg bij de opgraving van een zomerkamp van rendierjagers voor de dag kwam. In het steentje zijn dierfiguren gekrast.

Uit het mesoliticum (8.000-3.500 v. Chr.) dateren vondsten van barnstenen dierenfiguurtjes in Denemarken.

Celje

Celeia! Vreemdelingen die uit Italië afkomstig waren en die misschien gedacht hadden in de zuidelijkste stad van het oude Keltische koninkrijk Noricum, intussen de gelijknamige Romeinse provincie, in een barbaarse omgeving terecht te komen, vielen van de ene verbazing in de andere. Gelegen in een vruchtbare en overdadig groene vallei en omspoeld door de flinke, ja zelfs bevaarbare Savinja schitterde Celeia op een zonnige dag als een parel. Wie de vele blikkerende grafmonumenten en de stadspoort voorbij was, reed een straat in die aan beide kanten omzoomd werd door een luxueuze colonnade! De vele marmeren standbeelden en de reliëfs waarmee de paleizen in de stad versierd waren, verblindden het oog en maakten dat de bezoeker, hoe gewichtig hij misschien was, zich klein voelde. In Celeia moest ook de meest verstokte Romein inzien dat je Kelten niet hoefde uit te leggen wat beschaving en verfijning was.