De paardenfluisteraar van Oranje: een politiek huzarenstukje
Vrijdag 1 juni 2012 - 'Een opzienbarend boek over de verzwegen banden tussen ons vorstenhuis en de Hongaar Hazslinsky'
Dankzij de hulp van koningin Juliana en Nikita Chroetschov ontsnapte de Hongaarse luitenant-kolonel Hazslinzsky (Géza Hazslinzsky-Krull) tijdens de koude oorlog naar Nederland. Voor de koningin was het een actie om zich te ‘wreken’ op de Greet Hofmans-affaire. Tweeëntwintig jaar stond Hazslinzsky (1901-1981) onder ‘royal protection’ van koningin Juliana. Het Koninklijk archief vermeldt niets over hem, maar Jan S. Maiburg schreef over hem een 292 pagina’s tellend boek dat dit voorjaar uitkwam.
In dit boek vertelt Ferenc Schneiders het verhaal van de grote liefde van zijn ouders, vanaf hun ontmoeting in Boedapest in 1933 tot aan de dood van zijn vader in 1970. Maar behalve dat, geeft het boek ook een tijdsbeeld dat uitstijgt boven het persoonlijke verhaal van een markant echtpaar. Het materiaal voor dit boek is afkomstig uit de nalatenschap van zijn moeder.
De van oorsprong Hongaars-Nederlandse auteur beschrijft helder en uitvoerig de vele verschillen tussen het Hongaarse en Nederlandse karakter. Ze bespreekt de sociaal-culturele en historische achtergronden van die verschillen die tot uiting komen bij sociale en zakelijke contacten. Met dit boek krijgt de Nederlander een ‘culturele gebruiksaanwijzing’ van Hongaren in handen.
In Berichten van een landheer wordt door Jaap Scholten geschetst wat de Hollandse emigrant op het Hongaarse platteland enin het ‘Parijs van het Oosten' mee maakt en registreert. Toen de schrijver van deze berichten in 1991 in Boedapest kwam, hing er laag in de straten een doordringende bruinkooldamp, waren de negentiende eeuwse gevels doorzeefd met kogelgaten en de brede boulevards gevuld met Trabantjes. Voor het equivalent van ander halve euro kocht men in de Piaf bar, op dat moment de enige nachtclub van de stad, een fles Hongaarse champagne en was men de koning. De schrijver werd verliefd: op een vrouw, een stad en een land- in die volgorde. Twaalf jaar later vervulden zij samen een oude droom: ze kochten een bouwval in Boedapest en een herenboerderijen akkerland in de zuidelijke heuvels van Hongarijeen gingen het leven van weleer leiden. Zomers op het land, 's winters in de stad.
Dit AO geeft een impressie van een boeiend land met een veel bewogen historie. De directe aanleiding is het voorzitterschap van Hongarije van de Europese Unie gedurende de eerste helft van 2011.
De Hongaren maakten pas in 1944 kennis met de toorn van Hitler, maar toen de nazi's het land eenmaal waren binnengevallen waren Joden noch zigeuners hun leven zeker. Over de oorlogservaringen van de Hongaarse Roma zijn tot op de dag van vandaag maar weinig feiten bekend; over het aantal vervolgden en doden bestaan slechts uiteenlopende schattingen. Ooggetuigenverslagen van zigeuners die de (werk)kampen hebben overleefd zijn er nauwelijks.
Goede boeken over de geschiedenis van de Hongaren zijn er niet zo héél erg veel, tenminste niet in het Nederlands. We moeten het dan ook met Engels of Duits doen, alhoewel hier de keuze ook niet al te groot is. De onbekendheid met de duizend jaar oude geschiedenis maakt dat voor velen Hongarije bestaat uit stereotypen als paprika, zigeunermuziek, goulash en het Balaton. Dit doet onrecht aan een land dat van de eenmalige regionale grootmacht gereduceerd is tot het huidige Hongarije en waar sinds de omwenteling van 1989 de politieke machtstrijd tussen twee grote kampen het land economisch en politiek grotendeels verlamd. De turbulente geschiedenis van Hongarije is ook nu nog actueel en levend. Niet voor niets kijken Hongaren steeds terug naar hun verleden en te pas en te onpas worden thema's gebruikt om de problemen van nu te verklaren.
Wie eens iets zou willen lezen over de geschiedenis van Hongarije, merkt al gauw dat voor veel auteurs op dit gebied duizend jaar als één dag is en dat er weinig of niets in de rekken staat, wat het niveau van een uittreksel of een versierde jaartallenlijst overschrijdt.
Met zijn Geschiedenis van Hongarije gaat Kees Bakker die jaren van zijn leven aan dit onderwerp besteedde, in deze leemte voorzien. Hij schreef een leesboek, dat diep in de prehistorie begint en de gebeurtenissen volgt tot in het begin van de 21ste eeuw. Het is een benadering die sterk verschilt van die van veel Hongaarse historici. Zij lijken pas onder stoom te komen als, op het eind van de 9de eeuw, volgens de nog altijd populaire nationale mythe, de Magyaren zich in het Karpatenbekken vestigen.
Over Kameraad Baron, 'een reis door de verdwenen wereld van de Transsylvaanse aristocratie': Jaap Scholten bereisde grote delen van Hongarije en Roemenië en ontmoette daar de nazaten van de eens zo aanzienlijke Transsylvaanse aristocratie. Met hen bezocht hij de kelders en de zolders waar ze tijdens het communisme noodgedwongen woonden en de dwangarbeiderskampen waar ze stenen vergruisden.
De Hongaren zijn een trots volk. Ze zijn dan ook heel anders dan andere Europeanen. Hun taal is voor de meeste Europeanen geheimtaal; het lijkt nog het meest op Fins. De Hongaren komen oorspronkelijk ook helemaal niet uit Europa, maar uit de Oeral. Ze stammen af van de Magyaren, een dapper nomadenvolk dat ongeveer 1100 jaar geleden in Europa neerstreek.
Tot de val van de Berlijnse Muur in 1989 was Oost-Europa voor velen onbereikbaar en ondoorgrondelijk terrein. Nog steeds heerst er onbekendheid met de cultuur en manier van leven en werken in dat andere deel van Europa. Inmiddels raken organisaties en bedrijfsleven steeds meer geïnteresseerd, zeker na de uitbreiding van de Europese Unie met acht landen uit die regio. Tegelijkertijd zijn veel vooroordelen en stereotypen springlevend. Maar wat is daar eigenlijk nog van waar? En hoe gaat u het effectiefst met de culturele eigenheden van Oost-Europa om?
In 2004 verscheen In Europa, de neerslag van een reis die Geert Mak maakte door Europa, in het laatste jaar van de twintigsteeeuw. De geschiedenis van die eeuw was zijn leidraad. Mak reisde naar Londen, Stalingrad en Madrid, langs de bunkers van Berlijn, bekeek de geparfumeerde kleerkasten van Helena Ceausescu in Boekarest en de speelgoedauto's in een verlaten crèche in Tsjernobyl. Het werd een inventarisatie: hoe lag het continent erbij aan het slot van de eeuw? In Europa was meteen na verschijning een enorm succes: er zijn meer dan 350.000 boeken over de toonbank gegaan en de rechten werden aan veertien landen verkocht.