Liszt, een geboren diaken en hervormer van kerkmuziek

Maandag 7 februari 2011 - In 2011 wordt vwereldwijd de 200ste verjaardag van Franz Liszt (1811-1886) gevierd. Ter ere van zijn verjaardag op 22 oktober van dit jaar zal zijn 'Christus Oratorium' de hemel openbreken. Van Parijs tot Seoel bezingen dan vele koren de profetie van Jesaja.

Diepe religiositeit

Het psalm tekent de diepe religiositeit van Liszt. Al op vijftienjarige leeftijd las hij religieuze boeken en voelde hij zich sterk geroepen tot het priesterschap van de katholieke kerk. Zijn vader weerhield hem met de woorden. 'Je behoort de kunst toe en niet de kerk.' Liszt groeide uit tot een wereldberoemde pianovirtuoos, maar geloof, kerk en kerkmuziek lieten hem niet los.

Liszt was een christelijk humanist en fel bewonderaar van de Franse abt Lamennais (1782-1854). Als pionier van het sociale katholicisme koppelde Lamennais christelijke idealen aan politieke democratie en de strijd tegen sociale onderdrukking. Evenals Lamennais keerde ook Liszt zich vaak tegen de kerk van zijn tijd. Liszt plaatste zijn naam onder de artikelen van zijn minnares Marie d'Agoult, die de anti-liberale houding van geestelijken hekelde. Tot een definitieve breuk, zoals bij Lamennais, kwam het bij Liszt niet. Integendeel: hij bleef zich niet alleen sterk geroepen voelen tot een kerkelijke functie, maar wilde ook de kerkmuziek hervormen. Op basis van het Gregoriaans wilde hij een stijl tot stand brengen die paste bij de meerstemmige kerkmuziek van Palestrina (1525-1594).

Richard Wagner

De profane muziek, die destijds klonk tijdens de Heilige Mis, maakte Liszt woest. Vol sarcasme sprak hij over de desillusie die deze muziek teweeg bracht. Over Liszt 's ergernis schreef zijn schoonzoon en componist Richard Wagner. 'In Venetië nam Liszt me mee naar een Heilige Mis ter ere van Maria. Zoals gewoonlijk in het hedendaagse Italië klonken vanuit het orgel polka's en galops zodra de Heilige Mis begon. Tijdens de gedaanteverandering van brood en wijn in lichaam en bloed van Christus klonk het liefdeslied: 'Ik verlang ernaar je zwarte ogen te kussen'. Ik zag dat dit mijn schoonvader onrustig maakte. Nauwelijks was de Heilige Mis afgelopen of hij nam me bij de hand en snelde samen met mij de kerk uit. Nauwelijks bij de deur gekomen haastte de organist zich naar ons toe om te vragen of we de muziek mooi vonden. Liszt antwoordde: 'Wil je echt de waarheid weten? Het was waardeloze rommel en vuilnis.'

Paus Pius IX

Paus Pius IX (1846-1878) moedigde de beide roepingen van Liszt (tot het diakenschap en het hervormen van de kerkmuziek) aan. Samen deelden ze hun conservatisme en in het begin van het pontificaat hun liberale visie. De paus weigerde echter om de Kerkelijke Staat om te vormen tot een grondwettelijke staat en nam niet deel aan de unificatie van Italië. Tijdens de Italiaanse revolutie (1848) vluchtte hij naar Gaëta, maar keerde in 1850 weer terug dankzij steun van de Europese mogendheden. Vanzelfsprekend ontbrak daardoor de energie tot een daadwerkelijke hervorming van de kerkmuziek.

Wel verrijkte Liszt de religieuze muziek uit zijn tijd met oratoria, koralen, orgelstukken, psalmen en missen. Zo schreef hij de Kroningsmis voor het kerkelijk huwelijk tussen Franz Joseph en Elisabeth. Het Christus Oratorium, dat op 22 oktober 2011 wereldwijd gezongen zal worden, schreef hij tussen 1855 en 1867. Hij bracht niet alleen meer diepgang en emoties in de toenmalige kerkmuziek, maar verrijkte ook de Europese muziek met Hongaarse motieven. De Hongaarse identiteit vol vuur en passie kwam vooral naar voren in zijn Hongaarse Rapsodie No.18.

Priesterschap

Toen Liszt van 1861 – 1869 in Rome woonde, ontwaakte bij hem de oude liefde voor het priesterschap. In 1865 liet hij zich tot diaken wijden. Sindsdien verscheen hij regelmatig in een kazuifel. Niet iedereen begreep de keuze van Liszt voor het diakenschap. Was het soms een vlucht uit deze wereld? Zelf verwoordde hij het als volgt: 'Ik heb niet gekozen voor het diakenschap uit verachting voor het aardse bestaan of omdat ik de kunst moe ben... Al vanaf mijn jeugd voelde ik me aangetrokken tot het katholieke geloof, maar nu overheerst dit gevoel alles. Ik kan niet anders.'