Tweede brief: 'Het meest ingewikkelde kiesstelsel'

Dinsdag 6 april 2010 - Er is heel veel geduld nodig om het Hongaarse kiesstelsel te doorgronden. Dat de Hongaarse taal zeer moeilijk en ingewikkeld is, weet U ongetwijfeld. Maar dat het Hongaarse kiesstelsel het meest ingewikkelde ter wereld is, weet U vermoedelijk niet.

Het stelsel is in 1989 tijdens de rondetafel conferentie tussen de toenmalige machthebbers – de communistische partij en de gezamenlijk burgerlijke oppositie – als compromis ontstaan. Het werd een combinatie van een districtenstelsel en een lijststelsel. Bovendien is er een correctie: stemmen die uitgebracht worden op een kandidaat die niet gekozen wordt in een district maar wel lid is van een partij die op de landelijke lijst staat, worden toegevoegd aan de landelijke lijst. Hiervoor zijn 58 zetels van het totale aantal in het parlement gereserveerd.

Dan zijn er ook nog regionale lijsten. Twintig in getal. Via deze regionale lijsten kunnen maximaal 152 kamerleden gekozen worden. Hiervoor geldt dat men per gekozene de kiesdeler moet halen. Dit betekent dat er vrij veel reststemmen op de regionale lijsten overblijven. Deze worden toegevoegd aan de reststemmen uit de districten. Indien niet alle 152 zetels via de regionale lijsten met kandidaten die een zetel via volledige kiesdeler hebben verworven zijn verdeeld (en dat is nooit het geval)worden de niet vervulde Kamerzetels aan de landelijk te verdelen 58 zetels toegevoegd.

De kiezer brengt in Hongarije twee stemmen uit: 1 op een kandidaat uit een district (er zijn 168 districten) en 1 op een partij. De verkiezingen worden in twee rondes gehouden (11 en 25 april). De stem uit de eerste ronde is bepalend voor de verkiezing van de districtsvertegenwoordiger (mits 50% + 1 stem wordt behaald), voor de reststemmen die na de tweede ronde aan de landelijke lijst worden toebedeeld, en tevens voor de verkiezing van de regionale kandidaten en de bepaling van de aan de landelijke partij toe te voegen stemmen. In de tweede ronde wordt gestemd in die districten waar de eerste ronde geen 50% +1 meerderheid voor een kandidaat heeft opgeleverd. In de tweede ronde geldt om gekozen te worden de gewone meerderheid. Voor die tweede ronde mogen aantreden de kandidaten die tenminste 15% hebben behaald in de eerste ronde, en minimaal de eerste drie geëindigde kandidaten.

Dit kiesstelsel werd in 1989 op deze manier ontworpen omdat men bang was dat de toenmalige machthebbers, de communisten, na de verkiezingen een absolute meerderheid zouden krijgen, tenzij er gezorgd werd dat ook de reststemmen in zetels zouden kunnen worden vertaald. Het systeem is voordelig voor grote partijen, daar er inmiddels een minimum grens van 5%is gesteld. Als een partij er niet in slaagt om in 14 van de 20 regionale gebieden een lijst samen te stellen (daarvoor is het nodig dat men in tenminste 2/3 van de districten in die regio een kandidaat stelt) dan is men uitgesloten van de verdeling van de 58 zetels via de landelijke lijst. Voor een kandidatuur heeft men tenminste 750 aanbevelingen nodig.

Mocht het U inmiddels duizelen, zeer veel Hongaren begrijpen het systeem helemaal niet. Het vraagt ook nogal wat inspanningen van de verschillende partijen om ervoor te zorgen dat hun beste kandidaten gekozen worden. In een situatie waarin een partij in praktisch alle 176 individuele districten wint, houdt deze partij geen reststemmen over voor de landelijke verdeling. En als de tweede stem niet op dezelfde partij wordt uitgebracht als de in praktisch alle districten winnende partij, dan mist men ook de (152) regionale zetels. In het uiterste geval heeft men dan geen meerderheid in het parlement.

Hoewel het puur theorie is dat men een andere partij zal kiezen dan de partij van de individuele kandidaat waarop men stemt, is het niet geheel uit te sluiten. Het verbaast dan ook niet dat een van de partijen, de rechts extremistische partij (Jobbik), nu juist oproept om de tweede stem niet op FiDeZs uit te brengen, maar aan Jobbik te geven. Dit kan er toe leiden dat Jobbik zo sterk wordt dat deze partij nodig is voor een 2/3 meerderheid in het parlement. Voor veel van de wetten is in Hongarije een 2/3 meerderheid nodig. Mocht Jobbik in deze opzet slagen, dan gaat Hongarije een zeer moeilijke regeringsperiode tegemoet, omdat de Orbán regering voor het doorvoeren van fundamentele veranderingen afhankelijk zou worden van een onervaren, onberekenbare, rechts extremistische partij.